Metody sztucznego zapłodnienia

W ostatnich latach nastąpił ogromny postęp w dziedzinie diagnostyki i leczenia niepłodności par. Metody sztucznego zapłodnienia stwarzają szansę osobom bezskutecznie starającym się o potomstwo na posiadanie własnego dziecka.

Data aktualizacji
Czas czytania
8 min.

Zgodnie z definicją WHO za niepłodną parę uznaje się taką, która pomimo regularnego współżycia płciowego (3 – 4 razy w tygodniu), utrzymywanego powyżej 12 miesięcy, bez stosowania jakichkolwiek środków zapobiegawczych nie ma potomstwa. Szacuje się, że niepłodność dotyczy około 20% par w wieku reprodukcyjnym, choć w Polsce dokładnych danych nie ma. Statystyki wskazują, że we Francji odsetek ten wynosi 16,4%,  a w Wielkiej Brytanii 17%. Problemy z posiadaniem potomstwa w równym stopniu dotyczą mężczyzn jak i kobiet.

Przyczyny niepłodności są różne i wieloczynnikowe. U kobiet wymienia się najczęściej czynnik jajowodowy, endometriozę oraz zaburzenia jajeczkowania z powodu zespołu policystycznych jajników. Przyczyną niepłodności męskiej są zaburzenia w budowie, liczebności i/lub ruchliwości plemników. Rzadziej wymienia się czynnik immunologiczny. U 10% par nie udaje się wykryć przyczyny niepłodności – takie przypadki określa się jako niepłodność niewyjaśnionego pochodzenia, czyli idiopatyczną. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne szacuje, że w Polsce rocznie 2%, tj. 24 tysiące par, wymaga leczenia niepłodności z zastosowaniem technik wspomaganego rozrodu z wykorzystaniem zapłodnienia in vitro. Liczba ta stale rośnie. Monitoring wyników leczenia niepłodności publikowany jest na stronie internetowej SPiN, czyli Sekcji Płodności i Niepłodności Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego.

Metody wspomaganego rozrodu

Techniki wspomaganego rozrodu (assisted reproductive technology, ART) to szereg metod, które umożliwiają zajście w ciążę z pominięciem jednego lub kilku etapów naturalnego poczęcia. Stosuje się je u pacjentów, u których w wyniku diagnostyki niepłodności stwierdzono trwałą przeszkodę uniemożliwiającą posiadanie dziecka lub nie udało się wykryć przyczyny niepłodności.

Inseminacja domaciczna

Inseminacja domaciczna (intrauterine insemination, IUI) jest prostym zabiegiem. Polega na umieszczeniu specjalnie przygotowanego nasienia partnera lub dawcy bezpośrednio w jamie macicy. Wykonywana jest u pacjentek z niepłodnością idiopatyczną, cierpiących na endometriozę pierwszego lub drugiego stopnia oraz w przypadku wystąpienia łagodnego czynnika męskiego (zbyt mała liczba i niewystarczająca ruchliwość plemników) lub zaburzeń ejakulacji. Przed inseminacją wykonuje się badania oceniające budowę narządu rodnego kobiety, gdyż zabieg ten nie ma sensu przy niedrożności jajowodów.

Zabieg poprzedza monitoring cyklu pacjentki. U młodych pacjentek, szczególnie jeśli za niepłodność odpowiada czynniki męski, można ją przeprowadzić w oparciu o naturalny cykl menstruacyjny. W pozostałych przypadkach stymuluje się jajniki hormonalnie, gdyż obecność 2 lub 3 pęcherzyków przedowulacyjnych zwiększa szansę na ciążę. Po wyznaczeniu dnia owulacji pacjenta zgłasza się na zabieg do kliniki. Nasienie partnera przygotowywane jest laboratoryjnie i podawane cienkim miękkim cewnikiem bezpośrednio do jamy macicy. Po zabiegu pacjentka odpoczywa przez 15 minut w pozycji leżącej, a następnie może udać się do domu. Przez kolejne dwa tygodnie powinna unikać intensywnego wysiłku fizycznego i gorących kąpieli.

Inseminacja zwiększa szansę na zajście w ciążę o 10 do 25%. Dzięki przygotowaniu i bezpośredniemu podaniu nasienia omija się naturalne przeszkody i skraca drogę, którą muszą pokonać plemniki. Maksymalnie wykonuje się do sześciu cykli inseminacyjnych i można je wykonywać w następujących po sobie cyklach miesięcznych lub rzadziej. U kobiet po 35 roku życia liczbę inseminacji zmniejsza się do trzech. Niepowodzenie tej metody jest wskazaniem do rozpoczęcia programu zapłodnienia pozaustrojowego.

Zapłodnienie pozaustrojowe

Zapłodnienie in vitro polega na połączeniu poza organizmem kobiety komórki jajowej pobranej od kobiety i plemnika pobranego od mężczyzny. Tak powstały zarodek umieszcza się w jamie macicy kobiety. Procedura jest wieloetapowa, wymaga wielu badań wstępnych i stymulacji hormonalnej zarówno przed jak i po zabiegu. Jest najbardziej skuteczną metodą spośród oferowanych obecnie sposobów leczenia niepłodności. Jej skuteczność szacowana jest w Polsce na 35,2% przy średniej europejskiej wynoszącej 29,9%.

Wskazaniem do zapłodnienia pozaustrojowego są obniżone parametry nasienia, niedrożność jajowodów, endometrioza (szczególnie III i IV stopnia), niepłodność idiopatyczna, brak efektów po innych metodach wspomaganego rozrodu oraz niemożność wywołania owulacji. Metodę tą poleca się również, gdy jedno z partnerów jest nosicielem wirusa HIV lub żółtaczki zakaźnej typu C, oraz jeśli kobieta rozpoczyna ograniczające płodność leczenie przeciwnowotworowe. Dla par, które są nosicielami mutacji genetycznej powodującej ciężkie i nieodwracalne zmiany u dziecka diagnostyka preimplantacyjna pozwala uniknąć decyzji o przerwaniu ciąży.

Przed przystąpieniem do procedury zapłodnienia in vitro partnerzy muszą przejść wiele badań. Podstawowym badaniem jest USG oceniające stan narządu rodnego. Oznacza się poziom następujących hormonów: anty-Mullerowskiego (AMH), folikuliny (w trzecim dniu cyklu), TSH, prolaktyny, testosteronu i estradiolu. Ponadto zleca się u kobiety cytologię, oznaczenie grupy krwi, podstawowe badania krwi oraz komplet badań wirusologicznych u obojga partnerów. Niekiedy konieczne jest również wykonanie kariotypu, szczególnie u pacjentów obciążonych wadami genetycznym, u mężczyzn z azoospermią i wrodzonym brakiem nasieniowodów.

Procedura zapłodnienia pozaustrojowego

Pierwszym etapem przygotowania do procedury zapłodnienia pozaustrojowego jest stymulacja hormonalna, która zapewnia odpowiednią liczbę dojrzałych komórek jajowych. Lekarz dobiera odpowiedni protokół (krótki lub długi) stymulacji na podstawie wyników badań, wieku pacjentki oraz jej stanu zdrowia. Podczas stymulacji pacjentka pozostaje cały czas pod ścisłą kontrolą lekarską z obowiązkowymi wizytami i badaniami USG co dwa dni. W tym czasie ustala się dokładną datę pobrania komórek jajowych, tj. punkcji.

W dniu pobrania komórek jajowych do kliniki muszą się zgłosić oboje partnerzy. Kobieta musi być na czczo. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, a z jajników pobierany jest płyn pęcherzykowy z komórkami jajowymi. Zabieg jest krótki – trwa około 15 minut, a po nim konieczna jest dwugodzinna obserwacja z klinice. W tym samym czasie partner oddaje nasienie. Zaleca się, aby zachować 3-5 dniową wstrzemięźliwość przed zabiegiem. Następnie w laboratorium embriologicznym komórki jajowe łączone są plemnikami. Zarodki dojrzewają od 2 do 5 dni, po czym wybiera się 1 lub dwa i podaje się do jamy macicy. Pozostałe zarodki zostają zamrożone. Już po punkcji kobieta rozpoczyna przyjmowanie leków sprzyjających zagnieżdżeniu się zarodka. Terapię kontynuuje przez 12 dni i zgłasza się na badanie poziomu hormonu HCG, które potwierdza ciążę. W piątym tygodniu po punkcji wykonuje się USG potwierdzające obecność pęcherzyka ciążowego.

IFV, ICSI czy IMSI?

Połączenie komórki jajowej z plemnikiem wykonywane jest w laboratorium embriologicznym pod czujnym okiem embriologów. Cały proces może odbywać się na kilka sposobów. Klasyczne zapłodnienie pozaustrojowe (conventional in vitro fertilisation, IVF) polega na spontanicznym połączeniu się obu komórek. Może być wykonane jedynie u zdrowych partnerów, u których przyczyną niepłodności jest niedrożność jajowodów.

Procedurę ICSI (ang. Intracytoplasmic sperm injection) stosuje się przy nasieniu o obniżonych parametrach (mała liczba, mała ruchliwość lub zaburzenia budowy plemników). Polecana jest przy konieczności chirurgicznego pobrania nasienia z jądra lub najądrzy, lub zapłodnienia z użyciem plemników mrożonych. W procedurze tej plemniki drogą mikromanipulacji zostają wprowadzone bezpośrednio do komórki jajowej.

Procedura IMSI (ang. Intracytoplasmic Morphologically Selected Sperm Injection) jest jeszcze bardziej zaawansowana. Tuż przed iniekcją plemnika do komórki jajowej jest on dokładnie oglądany i oceniany. Uzyskanie obrazów plemnika w powiększeniu 6 tysięcy razy (w porównaniu do ICSI – tylko 400 razy) pozwala na odrzucenie materiału o wadliwej budowie, która sugeruje nieprawidłowy materiał genetyczny. IMSI znacznie zwiększa szansę na ciążę u par z męskim czynnikiem niepłodności lub w przypadku niezadowalającej odpowiedzi na stymulację u kobiety. Pozwala zwiększyć skuteczność zapłodnienia pozaustrojowego do nawet 55% i zmniejsza znacząco odsetek poronień.

Mrożenie komórek jajowych i zarodków

Po punkcji wybiera się komórki jajowe o największym potencjale i łączy je z plemnikami. Jeśli pozyskano bardzo dużo komórek jajowych, część z nich zamraża się. Mogą być wykorzystane przez kobietę w terminie późniejszym lub oddane do adopcji.

Rekomenduje się, aby jednorazowo przenosić do macicy jednej lub dwa zarodki. W wyjątkowych przypadkach można przenieść trzy zarodki, np. u kobiet w wieku powyżej 40 lat. Pozostałe zarodki z zachowanym potencjałem rozwojowym muszą zostać kriokonserwowane. Mogą zostać wykorzystane w terminie późniejszym przez tą samą parę lub mogą zostać anonimowo podarowane innej parze. Mrożenie jest trwałą metodą przechowywania zarodków bez obniżenia jakości materiału biologicznego. W Polsce odnotowano kilka przypadków wieloletniego przechowywania zarodków (8-11 lat), które zakończyło się urodzeniem dzieci przez ich biologiczną lub adopcyjną matkę. Najdłuższy znany przypadek długoletniego przechowywania zarodka wynosi 19 lat. Przechowywanie zostało zakończone urodzeniem zdrowego dziecka, a więc w tym czasie nie nastąpiła utrata zdolności życiowych zamrożonego zarodka.

Przyszłość zapłodnienia in vitro

Metody zapłodnienia pozaustrojowego zrewolucjonizowały leczenie niepłodności. Zabieg ten został opracowany przez brytyjskich lekarzy Roberta G. Edwardsa i Patricka Steptoe. Edwards - dziś emerytowany profesor Uniwersytetu w Cambridge został wyróżniony Nagrodą Nobla, a kapituła konkursu uznała jego pracę za kamień milowym w rozwoju współczesnej medycyny. Zaś sam Edwards uważa, że najważniejsze w życiu jest posiadanie dzieci.

Pierwsze dziecko urodzone dzięki tej metodzie ma obecnie 32 lata i własne potomstwo. Na świecie żyje ponad 4 mln osób urodzonych dzięki metodzie in vitro. W Polsce w 2011 roku wykonano ponad 15 tysięcy cykli z zastosowaniem technik rozrodu wspomaganego, a liczba ta szybko wzrasta z roku na rok. Przybywa też klinik specjalizujących się w leczeniu niepłodności oraz technologii poprawiających skuteczność leczenia. Ponadto od 2013 roku Ministerstwo Zdrowia rozpoczęło narodowy program „Leczenie niepłodności metodą zapłodnienia pozaustrojowego na lata 2013 – 2016”. Dzięki niemu część par, które spełnią określone kryteria, będą mogły liczyć na refundację kosztów związanych z udziałem w procedurze zapłodnienia pozaustrojowego.


Komentarze (0)

Komentarze (0)

Akcja
Krok
odyl
Hej,
zaczekaj!
Masz szansę wygrać rower!
Zadbaj o zdrowie. Dołącz do akcji Krokodyl!
Zapłodnienie in vitro metodą ICSI

Wybierz miasto, aby znaleźć placówkę

Wpisz zabieg, miejscowość, klinikę lub lekarza…