Czy tomografia komputerowa jest bezpieczna?

Tomografia komputerowa bazuje na wykonywaniu wielokrotnych zdjęć przekrojowych badanego obszaru, które po obróbce cyfrowej umożliwiają otrzymanie precyzyjnej, dwu- lub trójwymiarowej prezentacji graficznej. Pierwsze urządzenie do wykonywania tego typu badań skonstruował G. N. Hounsfield w 1968 roku, cztery lata później zostało wykonane pierwsze na świecie badanie tomografii komputerowej. 

Obecnie opisywana technika znajduje wiele zastosowań i jest stosunkowo często wykorzystywana. Według statystyk OECD (The Organisation for Economic Co-operation and Development), w 2013 roku w Polsce na każde 1000 mieszkańców tomografia komputerowa wykonana została u 55 z nich.

Tomografia komputerowa: badanie cenne, ale czy w pełni bezpieczne?

Zagrożenia związane z wykonywaniem tomografii komputerowej wynikają z dwóch czynników: promieniowania rentgenowskiego oraz środków kontrastowych. Promieniowanie rentgenowskie zaliczane jest do promieniowania elektromagnetycznego. Posiada ono zdolność do wywoływania uszkodzeń w obrębie DNA, których skutkiem może być destrukcja komórek lub pojawianie się mutacji. Defekty w materiale genetycznym sprzyjają rozwojowi nowotworów. Jeżeli tak jest, to dlaczego w medycynie (której zadaniem jest leczenie) stosuje się badanie mogące wywołać chorobę?

Powyższa wątpliwość skłaniała do prowadzenia badań wielu uczonych. Próbowano oszacować wpływ tomografii komputerowej na ryzyko wystąpienia nowotworów. Bazując na populacji osób, które przeżyły eksplozje bomb atomowych w Hiroshimie i Nagasaki, National Research Council ustaliło, że dawka promieniowania równa 10 mSv zwiększa ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej o około 0,1%. Statystyki opracowane przez FDA, które powstały w oparciu o dane, dotyczące tej samej grupy pacjentów, wykazały, że ta sama dawka podnosi ryzyko o 0,05%.

Wymieniona wyżej dawka 10 mSv jest otrzymywana przez pacjenta np. podczas jednego badania TK jamy brzusznej oraz około 5 tomografii głowy. Ryzyko rozwoju choroby pozostaje, ale należy wziąć pod uwagę, że na występowanie nowotworów mają znaczący wpływ czynniki genetyczne i środowiskowe (obecnie szacuje się, że nawet 1/4 populacji w trakcie życie zachoruje na schorzenie nowotworowe). Poza tym, w przypadku Polski, roczna dawka promieniowania jonizującego pochodząca ze środowiska naturalnego wynosi około 2,5 mSv. Biorąc pod uwagę wymienione czynniki, okazuje się, że tomografia komputerowa, jeśli nawet, to nieznacznie zwiększa ryzyko schorzeń rozrostowych.

Drugim potencjalnym zagrożeniem opisywanego badania są powikłania związane z użyciem środków kontrastowych. Nie są one stosowane rutynowo u każdego pacjenta. Substancje kontrastowe są przydatne zwłaszcza podczas obrazowania naczyń czy przy podejrzeniu niektórych typów zmian (część guzów ulega tzw. wzmocnieniu na uzyskiwanych w ten sposób obrazach).

Niebezpieczeństwo związane ze środkami kontrastowymi wynika głównie z występowania uczulenia na nie u niektórych osób. Może ono objawiać się łagodnymi objawami, takimi jak świąd skóry czy wysypka, w najgorszych sytuacjach jednak istnieje ryzyko wystąpienia nawet wstrząsu anafilaktycznego. Istnieje możliwość uszkodzenia przez te substancje nerek: aby temu zapobiec, przed podaniem kontrastu oceniana jest czynność tych narządów, oprócz tego istnieje konieczność spożycia płynów w zwiększonej ilości.

Tomografii komputerowej nie wykonuje się dopóty, dopóki nie zaistnieją wskazania do przeprowadzenia tego badania. Korzyści płynące z dużych możliwości diagnostycznych tej techniki przewyższają ewentualne zagrożenia. Największe potencjalne niebezpieczeństwo dotyczy dzieci (u których procesy wzrostowe są najbardziej nasilone oraz spodziewana długość życia jest długa) oraz kobiet w ciąży (bez wyraźnych tzw. wskazań życiowych, ze względu na możliwość uszkodzenia płodu przez promieniowanie rentgenowskie, nie wykonuje się w ciąży badań TK).

Opracowano na podstawie: www.dataoecd.org; www.fda.gov; www.scientificamerican.com; www.rpop.iaea.org