Przyczyny powstawania żylaków odbytu

Hemoroidy, nazywane również guzkami krwawniczymi, to występujące w kanale odbytu u zdrowych ludzi naczynia krwionośne o budowie jamistej. Tworzą sieć naczyniową tętniczo-żylną, której fizjologiczną rolą jest wspomaganie zwieraczy odbytu przed niekontrolowanym opróżnieniem zawartości odbytnicy. W przypadku ich żylakowatego poszerzenia pojawiają się dolegliwości takie jak ból, pieczenie  oraz  krwawienia z odbytu.

Etiologia (przyczyna) żylaków odbytu jest wieloczynnikowa, jednak mechanizm ich powstawania jest podobny w większości przypadków - na powstawanie żylaków ma wpływ wzrost ciśnienia krwi w świetle guzków krwawniczych oraz osłabienie ich ściany naczyniowej, co doprowadza do rozszerzenia, pękania i występowania krwawień oraz dolegliwości bólowych.

Jakie są przyczyny powstawania żylaków odbytu?

Najczęstszą przyczyną wzrostu ciśnienia krwi w obrębie hemoroidów jest intensywna praca tzw. tłoczni brzusznej (mięśni brzusznych). Ma ona miejsce u osób wykonujących duże wysiłki fizyczne, np. podnoszenie ciężarów, ciężka praca fizyczna. Ponadto mięśnie brzucha pracują ze wzmożoną siłą podczas oddawania stolca u osób cierpiących na uporczywe biegunki, długotrwałe (chroniczne) zaparcia oraz w przypadku stosowania diety z niską zawartością błonnika. Wszelkie inne przyczyny zwiększające pracę tłoczni brzusznej także skutkują wzrostem ryzyka zachorowania na żylaki odbytu - przykładowo osoby z  długo trwającą dusznością wydechową (u których wdech jest prawidłowy, natomiast wydech utrudniony, co ma miejsce m. in. w źle kontrolowanej astmie) także używają mięśni tłoczni brzusznej w sposób bardziej intensywny niż ma to miejsce w warunkach fizjologicznych.

Do wzrostu ciśnienia  krwi w obrębie guzków krwawniczych dochodzi także u osób otyłych i  u kobiet ciężarnych. W przypadku porodów drogami i siłami natury, gdzie obok wspomnianego wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej dodatkowo dochodzi do silnego parcia (którego składową jest praca tłoczni brzusznej), czynniki ryzyka kumulują się, co skutkuje częstszym występowaniem żylaków odbytu u kobiet wielokrotnie rodzących w ten sposób.

Krew z guzków krwawniczych w warunkach prawidłowych odpływa do wątroby za pomocą niskociśnieniowego układu żylnego (tzw. krążenia wrotnego, które odprowadza także krew z żołądka, jelit, trzustki i śledziony). W przypadku wzrostu ciśnienia krwi w układzie wrotnym powyżej 13mmHg (tzw. nadciśnienie wrotne),  bezpośrednio przenosi się ono na guzki krwawnicze i może prowadzić do powstania żylaków odbytu. Ma to miejsce głównie w przypadkach marskości wątroby (ta z kolei najczęściej jest spowodowana nadużywaniem alkoholu, zaburzeniami metabolicznymi, spichrzeniowymi oraz wirusowymi zapaleniami wątroby typu B i C). Do rzadszych przyczyn nadciśnienia wrotnego należą guzy wewnątrzbrzuszne uciskające na naczynia tego układu oraz zakrzepica w żyłach układu wrotnego (tzw. zespół Budd'a-Chiari'ego)

Drugim czynnikiem warunkującym powstanie żylaków odbytu jest osłabienie ściany guzków krwawniczych. Naczynia krwionośne u osób w podeszłym wieku naturalnie ulegają osłabieniu (z czego wynika większa częstość występowania żylaków odbytu u starszych pacjentów). Ściana naczyniowa staje się słabsza również w przypadku schorzeń tkanki łącznej i nieprawidłowości w budowie kolagenu (warunkującego elastyczność i wytrzymałość naczyń). Delikatna budowa tkanki łącznej może być uwarunkowana genetycznie, co skutkuje dość częstym występowaniem żylaków odbytu u osób spokrewnionych. Dużą rolę w rozwoju tego schorzenia odgrywają także zachowania seksualne (stosunki analne).

Postępowanie  terapeutyczne w przypadku  rozpoznania żylaków odbytu.

Występujące jednorazowo epizody niewielkiego krwawienia z żylaków odbytu mogą być leczone zachowawczo za pomocą  odpowiedniej diety (duża ilość błonnika i unikanie alkoholu) oraz doustnych leków poprawiających stan ściany naczyniowej (np. diosmina, escyna, trokserutyna),a także maści i kremów doodbytniczych o działaniu przeciwzakrzepowym, antyseptycznym, przeciwzapalnym  i przeciwbólowym (leczenie objawowe). Bardziej uciążliwe, nawracające przypadki z powodzeniem mogą być leczone wieloma dostępnymi obecnie metodami zabiegowymi. Istotne jest  równoczesne rozpoznanie i leczenie pierwotnej pierwotnej przyczyny powstawania żylaków odbytu.

Źródła: Chirurgia p. red. Wojciecha Noszczyka, tom 2. wyd. lekarskie PZWL 2005; Choroby wewnętrzne. Interna Szczeklika p. red. Piotra Gajewskiego, Medycyna Praktyczna 2013;