Ocena tarczy nerwu wzrokowego w diagnostyce jaskry

Jaskra nie manifestuje się objawami, które mogłyby skłonić chorego do wizyty u lekarza - zwykle wykrywana jest przypadkowo. W przypadku jaskry dłużej trwającej może dojść do pojawienia się ubytków w polu widzenia, które stopniowo będą ulegały poszerzeniu aż do całkowitej utraty widzenia. Zasadniczo jaskra polega bowiem na postępującym uszkodzeniu włókien nerwowych nerwu wzrokowego, które jest spowodowane stale podwyższonym ciśnieniem wewnątrz gałki ocznej. 

Badaniem, wykonywanym w celu oceny postępu jaskry i stopnia uszkodzeń nerwu wzrokowego, jest ocena tarczy nerwu wzrokowego.

Co nazywamy tarczą nerwu wzrokowego?

Tarcza nerwu wzrokowego (ang. optic disc), zwana również krążkiem nerwu wzrokowego lub plamką ślepą, to obszar na tylnej części gałki ocznej, gdzie nerw wzrokowy wychodzi z oka. Jest to miejsce, w którym włókna nerwowe z siatkówki oka łączą się, tworząc nerw wzrokowy, który przenosi informacje wzrokowe do mózgu.

Tarcza nerwu wzrokowego ma charakterystyczny wygląd, który można zauważyć podczas badania dna oka. Jest jasna, różowawa lub kremowa i ma okrągły kształt. W środku tarczy nerwu wzrokowego znajduje się niewielki obszar, zwany plamką środkową lub plamką łuku, który jest nieco zagłębiony. Na tarczy nerwu wzrokowego brak receptorów świetlnych, co powoduje powstanie tzw. plamki ślepej, czyli obszaru, w którym nie występuje widzenie.

Badanie tarczy nerwu wzrokowego polega na tomograficznym obrazowaniu powyższych struktur i umożliwia dokładną ich ocenę poprzez stworzenie precyzyjnego, trójwymiarowego obrazu.

Na czym polega badanie tarczy nerwu wzrokowego w diagnostyce jaskry?

Ocena tarczy nerwu wzrokowego wymaga dużego doświadczenia od wykonującego ją lekarza. W pierwszym etapie okulista musi bowiem ocenić granice tarczy i, w zależności od precyzji określonych granic, uzyskany w trakcie badania obraz jest następnie klasyfikowany jako prawidłowy bądź nieprawidłowy.

Badanie wykorzystuje emisję wiązki światła lasera o długości 670nm, która penetruje coraz głębiej położone struktury oka. Uzyskane w ten sposób obrazy dwuwymiarowe podlegają obróbce komputerowej i nałożone na siebie umożliwiają uzyskanie bardzo dokładnego obrazu tarczy oraz nerwu wzrokowego.

Niewątpliwą zaletą badania tarczy nerwu wzrokowego jest jego nieinwazyjność, bezbolesność oraz krótki czas trwania. Ponadto, nie wymaga ono od pacjenta żadnego specjalnego przygotowania, a nawet może być wykonane bez konieczności rozszerzenia źrenicy. Nie istnieją także przeciwwskazania do wykonania badania tarczy nerwu wzrokowego.

Narzędzia diagnostyczne w ocenie tarczy nerwu wzrokowego

Tarczę nerwu wzrokowego można oceniać za pomocą różnych urządzeń diagnostycznych stosowanych w okulistyce. Oto kilka przykładów najczęściej stosowanych urządzeń:

• Oftalmoskop - jest to podstawowe narzędzie diagnostyczne stosowane przez okulistów. Oftalmoskop umożliwia bezpośrednie oglądanie tarczy nerwu wzrokowego przez źrenicę. Wykorzystuje się różne typy oftalmoskopów, takie jak oftalmoskop bezpośredni (wysiada do gałki ocznej) lub oftalmoskop pośredni (pozwalający na większe powiększenie obrazu).

• Optyczna koherentna tomografia (OCT) - umożliwia precyzyjne obrazowanie struktur oka, w tym tarczy nerwu wzrokowego, poprzez wykorzystanie technologii interferometrii świetlnej.

• Heidelberg Retina Tomograph (HRT) - wykorzystuje technologię skanowania laserowego do uzyskania wysokiej jakości obrazów tarczy nerwu wzrokowego. Podczas badania, pacjent skupia swoje oczy na punkcie fiksacji, a laser skanuje tarczę nerwu wzrokowego, rejestrując dane o jej strukturze. Te dane są następnie analizowane przez oprogramowanie HRT, które generuje trójwymiarowy obraz tarczy i wykonuje różne pomiary.

• Laserowa skaningowa oftalmoskopia (SLO) - jest to zaawansowana technika obrazowania, która wykorzystuje wiązkę lasera do obrazowania tarczy nerwu wzrokowego. Pozwala na uzyskanie trójwymiarowych obrazów i szczegółową analizę jej struktury. SLO jest szczególnie przydatne w badaniu zmian patologicznych na tarczy nerwu wzrokowego.

• Fundus camera - jest to kamera fotograficzna specjalnie zaprojektowana do fotografowania dna oka. Za pomocą fundus camera można wykonać fotografie tarczy nerwu wzrokowego i innych struktur oka. Obrazy te mogą być później analizowane przez lekarza w celu oceny tarczy i identyfikacji ewentualnych zmian.

Jaskra a ocena tarczy nerwu wzrokowego - znaczenie regularnych badań

Ocena tarczy nerwu wzrokowego służy nie tylko rozpoznawaniu jaskry oraz określeniu stopnia zaawansowania neuropatii w momencie postawienia diagnozy. Przede wszystkim umożliwia ono bardzo szczegółowe monitorowanie postępu choroby oraz skuteczności wdrożonego leczenia. Jednym ze sposobów leczenia jest trabekuloplastyka trabekuloplastyka laserowa.

Ocenę tarczy nerwu wzrokowego należy wykonywać co 6-8 lub 12 miesięcy w zależności od stopnia zaawansowania jaskry. Najważniejsze jest, aby za każdym razem porównywać uzyskane wyniki z wynikami badań wykonywanych wcześniej, co umożliwia ocenę tempa progresji.

Ocenie tarczy nerwu wzrokowego powinny regularnie poddawać się także osoby, znajdujące się w grupie ryzyka wystąpienia jaskry - w przypadku obecności czynników wysokiego ryzyka (m.in. jaskra w rodzinie, wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe, migreny, niskie ciśnienie tętnicze) zaleca się wykonanie badania nawet co 4 miesiące, a w przypadku występowania ryzyka niskiego wystarczy poddać się badaniu raz w roku.

Regularną ocenę krążka nerwu wzrokowego poleca się także osobom z nietypową budową tarczy.

Ocena tarczy nerwu wzrokowego jest badaniem bardzo precyzyjnym, jednak jego interpretację może utrudniać występowanie zmętnień w obrębie rogówki bądź współistnienie zaćmy, czyli zmętnienia soczewki oka.

Badanie w kierunku jaskry - ceny badania tarczy nerwu wzrokowego

W Polsce ceny badania tarczy nerwu wzrokowego w gabinetach prywatnych wynoszą około 80-100zł w przypadku diagnostyki jednego oka i około 150-200zł w przypadku oceny obu oczu.