Zez u dorosłych - przyczyny powstawania

Zez (łac. strabismus) jest schorzeniem, w którego przebiegu gałki oczne są ustawione nierównolegle względem siebie. Obecność tego problemu związana jest z utrudnieniem codziennego funkcjonowania. Pacjenci z zezem miewają trudności m.in. z widzeniem przestrzennym, dochodzić u nich może też do odbierania zdwojonego obrazu. Z powodu wymienionych objawów utrudnione może być prowadzenie pojazdów maszynowych czy uprawianie niektórych sportów. 

Istnieją różne klasyfikacje zeza. Schorzenie może dotyczyć jednego, jak i obu oczu, gałki oczne mogą ustawiać się w kierunku dośrodkowym (zez zbieżny) lub w odśrodkowym (zez rozbieżny). Problem można podzielić również ze względu na grupę wiekową, w której on występuje - w tym przypadku można mówić o zezie dziecięcym oraz o analogicznym schorzeniu, pojawiającym się u osób dorosłych.

Nawrót zeza oraz zez ukryty

Choć zez traktowany jest głównie jako dziecięcy problem, to występuje on także u pełnoletnich pacjentów - i to wcale nie tak rzadko, jak można by przypuszczać. Jak podaje American Academy of Ophtalmology, zez u dorosłych występuje w populacji z częstością około 4%.

Jedną z przyczyn pojawiania się zeza u osób dorosłych jest nawrót tego schorzenia u pacjentów, u których występowało ono w dzieciństwie. Dochodzić może do tego z różnych przyczyn, takich jak zmiany w mięśniach oka, nierównowaga mięśniowa lub inne czynniki, niestety nawet w sytuacji, gdy w młodzieńczych latach życia problem został wyleczony. Inną możliwością jest ujawnienie się zeza, który był obecny u chorego już wcześniej, jednak dopiero po osiągnięciu pełnoletności stał się on wyraźnie zauważalny.

Przyczyny zeza u dorosłych - jakie schorzenia mogą być odpowiedzialne?

Nierówne ustawienie gałek wystąpić może także u tych pacjentów, którzy wcześniej nie doświadczali zaburzeń funkcjonowania narządu wzroku. Powodem pojawienia się zeza u osoby dorosłej mogą być różne jednostki chorobowe. Jako przykład wymienić można nadczynność nadczynność tarczycy (szczególnie pod postacią choroby Gravesa-Basedowa). W tym przypadku na skutek zaburzeń hormonalnych dochodzić może do osłabienia wytrzymałości i elastyczności mięśni, odpowiadających za ruchy gałki ocznej - efektem tego typu zmian bywa pojawianie się właśnie zeza.

Poza już wymienionym, do rozwoju zeza u pełnoletnich pacjentów przyczyniać się mogą również inne schorzenia:

• cukrzyca,
• miastenia, zespół Guillain-Barre,
• udary mózgu,
• nowotwory zlokalizowane w obrębie głowy.

Zez - przyczyny neurologiczne

Zez, zwany także strabizmem, może mieć różne przyczyny neurologiczne. Oto kilka z nich:

• Zaburzenia nerwów cranialnych - nerwy cranialne (nerwy czaszkowe) kontrolują ruchy oczu. Jakiekolwiek uszkodzenie lub zaburzenie tych nerwów może prowadzić do zeza. Na przykład, nerw okoruchowy (III nerw czaszkowy) kontroluje mięśnie oddechowe, które unoszą i opuszczają powieki oraz mięśnie odpowiedzialne za ruchy gałek ocznych. Uszkodzenie tego nerwu może prowadzić do zeza.

• Uszkodzenia mózgu lub pnia mózgu - urazy głowy, nowotwory, udary mózgu lub uszkodzenia pnia mózgu mogą wpłynąć na funkcjonowanie obszarów mózgu kontrolujących ruchy oczu. To może skutkować zaburzeniem równowagi mięśniowej i wystąpieniem zeza.

• Miastenia gravis - jest to autoimmunologiczne schorzenie, które wpływa na funkcjonowanie mięśni, w tym mięśni oczu. Osoby z miastenią gravis mogą doświadczać niestabilnych ruchów gałek ocznych, co może prowadzić do zeza.

• Zespół Duane'a - to rzadkie schorzenie neurologiczne, które wpływa na kontrolę ruchów oczu. Osoby z zespołem Duane'a mogą mieć trudności z poruszaniem jednym z oczu w określonym kierunku, co może prowadzić do zeza.

• Neurologiczne schorzenia neurodegeneracyjne - niektóre choroby neurodegeneracyjne, takie jak stwardnienie boczne zanikowe (ALS) lub choroba Parkinsona, mogą wpływać na mięśnie i nerwy kontrolujące ruchy oczu, co może prowadzić do zeza.

• Uszkodzenia nerwów okoruchowych - nerwy okoruchowe są odpowiedzialne za kontrolę reakcji źrenicy na zmieniające się warunki oświetleniowe. Uszkodzenia tych nerwów mogą prowadzić do zaburzeń reakcji źrenicy i pośrednio wpłynąć na ruchy oczu.

Ryzyko zeza po urazach i operacjach - co warto wiedzieć

Pojawienie się zeza lub lekkiego zeza wynikać może też z przebytych urazów. Mowa tutaj zarówno o upadkach czy urazach komunikacyjnych, jak i o jatrogennych uszkodzeniach struktur, zawiadujących położeniem gałki ocznej. Do tych ostatnich dochodzić może np. w trakcie operacyjnego leczenia zaćmy czy na skutek zabiegów przeciwjaskrowych.

Urazy oczu związane z upadkami mogą wpłynąć na struktury okołogłowe, w tym mięśnie kontrolujące ruchy gałki ocznej. Jeśli te mięśnie zostaną uszkodzone, może to prowadzić do zaburzenia równowagi między oczami i spowodować pojawienie się zeza.

Wypadki komunikacyjne, takie jak wypadki samochodowe lub wypadki przy pracy, mogą również powodować urazy oczu, które wpłyną na ich położenie i funkcjonowanie. Silne uderzenia mogą prowadzić do uszkodzenia mięśni lub nerwów kontrolujących ruchy oczu.

Warto zaznaczyć, że zeza można leczyć, ale skuteczność leczenia zależy od przyczyny i stopnia zaawansowania. Leczenie może obejmować terapię okulistyczną, okulary, soczewki kontaktowe, a w niektórych przypadkach konieczna może być operacja zeza w celu przywrócenia prawidłowego położenia gałek ocznych.

Powyżej wymieniono wiele stanów, które związane mogą być z pojawieniem się zeza u dorosłych. Wykrycie ich obecności jest o tyle istotne, że leczenie zeza bazować może na terapii schorzenia, które go wywołało. U części chorych, nawet mimo przeprowadzenia dokładnej diagnostyki, nie udaje się znaleźć czynnika, odpowiedzialnego za wystąpienie nierównego ustawienia gałek ocznych - u takich osób stawiane jest rozpoznanie zeza idiopatycznego.