Przyczyny niepłodności u kobiet

Wprowadzenie do tematu niepłodności u kobiet

Niepłodność jest stanem, w którym para pomimo przynajmniej rocznych starań o dziecko i bez stosowania w tym okresie żadnej formy antykoncepcji nie uzyskuje u kobiety oczekiwanej ciąży. W takiej sytuacji zalecane jest skorzystanie z konsultacji lekarskiej. Choć należy przy tym zaznaczyć, że okres bezskutecznych prób poczęcia dziecka, po którym pacjenci powinni zgłosić się do specjalisty, zależy od wieku kobiety, przebiegu jej cyklu, wielkości rezerwy jajnikowej, a także od przebytych operacji w obszarze miednicy.

Powszechne przyczyny niepłodności u kobiet:

• wiek powyżej 35. roku życia,
• endometrioza,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• mięśniaki,
• niedrożność jajowodów,
• zaburzenia owulacji,
• stan zapalny jajowodów.

Badania na płodność przeznaczone dla kobiet:

• wywiad lekarski,
• badanie AMH (badanie stężenia hormonu antymullerowskiego),
• oznaczenie stężenia hormonów, m.in. TSH, FSH czy LH,
• laparoskopia i histeroskopia,
• badania obrazowe, a w tym USG, USG 3D, HSG oraz kontrastowa bądź żelowa histerosalpingosonografia.

Niepłodność a układ hormonalny

Przypuszcza się, że ok. 30–40% przypadków niepłodności wynika z zaburzeń hormonalnych. Niewłaściwie funkcjonująca gospodarka hormonalna może w znacznym zakresie wpływać na pracę jajników, a jednocześnie na owulację umożliwiającą zajście w ciążę oraz na wytwarzanie substancji odpowiedzialnych za zagnieżdżenie się zarodka i jego zdrowy rozwój. Właśnie dlatego kobietom bezskutecznie starającym się o potomstwo zaleca się zbadanie stężenia kluczowych hormonów:

• luteinizującego (LH),
• antymüllerowskiego (AMH),
• folikulotropowego (FSH),
• prolaktyny,
• progesteronu.

Zaburzenia hormonalne są więc potencjalną przyczyną żeńskiej niepłodności. Rola hormonów w procesie reprodukcji jest nieoceniona. Przykładowo – hormon antymüllerowski stanowi czynnik, który ogranicza liczbę pęcherzyków wzrastających w jajnikach. W związku z tym ustalenie jego stężenia umożliwia określenie szans pacjentki na zajście w ciążę. Co istotne, wykonanie badania stężenia AMH pozwala także na ewentualne wykrycie przedwczesnego wygasania czynności jajników, a nawet zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Równie istotne są hormony folikulotropowy (FSH) i luteinizujący (LH), które uczestniczą w procesie selekcjonowania wzrastających pęcherzyków, a następnie we wspieraniu ich rozwoju oraz doprowadzaniu do ich transformacji w ciałko żółte. Funkcje pełnione przez te hormony są natomiast znacznie liczniejsze. Właśnie dlatego zmiana w ich stężeniu może wywołać istotne zaburzenia cyklu, które w rezultacie prowadzą do braku owulacji. Prolaktyna z kolei wpływa na pracę ciałka żółtego, co oznacza, że umożliwia produkowanie progesteronu. W przypadku jej nadmiaru pacjentka może doświadczać zaburzeń cyklu miesiączkowego, a nawet braku jajeczkowania i niewydolności ciała żółtego.

Nieregularne cykle menstruacyjne a niepłodność

Zaburzenia cykli menstruacyjnych mogą stanowić kłopot podczas starania się pary o potomstwo, jeżeli są one powiązane z zaburzeniami owulacji. W przypadku cykli bezowulacyjnych kobieta nie jest w danym momencie zdolna do zajścia w ciążę. W trakcie owulacji dochodzi do uwolnienia komórki jajowej, która łączy się następnie z plemnikiem.

Podczas zaburzeń miesiączkowania może nie dochodzić do pęknięcia pęcherzyka Graffa i uwolnienia się komórki jajowej, co nie pozwala parze na poczęcie dziecka.

Warto natomiast podkreślić, że istnieją sposoby na wywołanie owulacji. Można to zrobić poprzez tzw. indukcję owulacji, która polega na przyjmowaniu przez pacjentkę odpowiednich leków hormonalnych. W rezultacie rośnie liczba oocytów, przy jednoczesnym wzroście szans kobiety na uzyskanie ciąży.

Zespół policystycznych jajników (PCOS) stanowi jedno z najczęstszych źródeł braku miesiączek bądź ich występowania, natomiast w sposób nieregularny – co stanowi konsekwencję zaburzeń owulacji prowadzących do niepłodności.

PCOS jest jednocześnie przykładem stanu, w którym wskazane jest zastosowanie wspomnianej już stymulacji owulacji. Wykorzystywane są wówczas hormonalne leki doustne bądź zastrzyki z gonadtropin, stosowane w szczególności podczas leczenia in vitro.

Niestety, jeżeli po przynajmniej 6 cyklach indukcji nie dochodzi do zapłodnienia, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne oraz Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii zaleca kwalifikację do leczenia metodą zapłodnienia pozaustrojowego.

Wpływ chorób jajników na płodność kobiety

Przeszkodą w uzyskaniu ciąży bywa także endometrioza, której ogniska mogą powodować niedrożność jajowodów oraz uszkodzenie struktury jajników. Możliwe w przebiegu tego schorzenia są również zaburzenia owulacji, a także problem z zagnieżdżeniem się zapłodnionej komórki jajowej w endometrium. W kontekście kobiet z endometriozą mówi się też o negatywnym wpływie płynu otrzewnowego na ruchliwość plemników, co może powodować trudności w procesie starania się o uzyskanie ciąży.

Także cysty na jajnikach stanowią powszechny problem i również one bywają łączone z niepłodnością wśród kobiet. Warto natomiast zaznaczyć, że jedynie w wybranych przypadkach torbiele mogą powodować trudności w poczęciu dziecka. W zdecydowanej większości mają one charakter czynnościowy i przemijający. Cysta na jajniku może jednak przyczyniać się do problemów z płodnością. Przykładem są torbiele endometrialne jajnika. Nieprawidłowe tkanki endometrium mogą zaburzać owulację i transport komórki jajowej.

Problemy z jajowodami a trudności z zajściem w ciążę

Kluczowa w kontekście kobiecej płodności jest także niedrożność jajowodów, dotykająca nawet co czwartą kobietę w Polsce próbującą zajść w ciążę. Stanowi to duży problem, ponieważ to właśnie w jajowodzie dochodzi do połączenia się plemnika z komórkową jajową, a następnie do przetransportowania zarodka do jamy macicy, w której może się on dalej rozwijać.

Niedrożność jajowodów może wynikać na przykład ze stanów zapalnych w obrębie miednicy mniejszej lub jamy brzusznej, endometriozy, niewłaściwej aplikacji wkładki wewnątrzmacicznej czy wrodzonej nieprawidłowości budowy jajowodów.

Znaczenie kondycji macicy w procesie starania się o potomstwo

Wśród kobiet starających się o potomstwo przeszkodą w uzyskaniu ciąży bywają również wady w budowie macicy, utrudniające implantację zarodka. Do wad wrodzonych należy między innymi macica jednorożna, macica z przegrodą czy macica podwójna, do wad nabytych natomiast – polipy, mięśniaki oraz zrosty wewnątrzmaciczne. Należy mieć jednak na uwadze, że nie każdy stan tego rodzaju powoduje problemy z płodnością. Według badań trudności w zajściu w ciążę mogę mieć pacjentki, u których zdiagnozowano macicę z przegrodą. U kobiet z macicą łukowatą z kolei nie zauważa się istotnego wpływu takiej wady na możliwość uzyskania przez nie potomstwa.

Zaburzenia immunologiczne utrudniające zajście w ciążę

Zgodnie z szacunkami u mniej więcej 10–15% niepłodnych par problemy z uzyskaniem ciąży wynikają z zaburzeń immunologicznych. Efektem nieprawidłowej pracy białych krwinek jest produkcja przeciwciał wobec komórek własnych organizmu, ale nie tylko. W rezultacie dochodzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych, przez które para ma trudności w poczęciu dziecka. Możliwa jest też wówczas produkcja przeciwciał przeciwplemnikowych w śluzie szyjkowym, które powodują niszczenie komórek rozrodczych.

Choroby przewlekłe a niepłodność

W grupie możliwych źródeł niepłodności żeńskiej mieszczą się również choroby przewlekłe, a tak właściwie, w wielu przypadkach, leki stosowane przez pacjentkę cierpiącą na dane schorzenie. Wybrane środki mogą negatywnie wpływać na cykl miesiączkowy. Do leków, które potencjalnie przyczyniają się do trudności w uzyskaniu ciąży, należą w szczególności środki przeciwpadaczkowe, nasercowe, immunosupresyjne, ginekologiczne, a także wybrane szczepienia ochronne czy leki wykorzystywane w chorobach układu pokarmowego. Przykładem schorzeń mogących stanowić przyczynę niepłodności wśród kobiet jest między innymi:

• cukrzyca,
• choroby tarczycy,
• zespół antyfosfolipidowy,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• choroba wrzodowa,
• epilepsja,
• jaskra,
• choroby nerek,
• choroby serca,
• toczeń trzewny,
• nowotwory.

Wpływ stresu i stylu życia na cykle menstruacyjne i owulację

Pary starające się o potomstwo powinny również pamiętać o odpowiednim zdrowiu psychicznym, które także może przyczyniać się do występowania niepłodności, zarówno żeńskiej, jak i męskiej. Niestety stres, wywołany na przykład problemami w związku, nie sprzyja zapłodnieniu. Nierzadko powoduje spadek libido, a w związku z tym ograniczenie częstotliwości zbliżeń pomiędzy partnerami. Może też wywoływać objawy psychosomatyczne, utrudniające uzyskanie oczekiwanej ciąży.

Kluczowy jest też w tym kontekście ogólnie pojmowany zdrowy styl życia. Badania pokazują, że nieodpowiedni sposób żywienia, palenie papierosów, picie alkoholu i niewystarczająca aktywność fizyczna mogą mieć negatywny wpływ na stan zdrowia pacjenta, a jednocześnie na jego zdolności reprodukcyjne. A więc zarówno stres, jak i styl życia, bywają czynnikami przyczyniającymi się do występowania zaburzonych cykli menstruacyjnych, a nawet do zaburzeń owulacji.